Uitstrijkjes

Bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker

Sinds 1976 is er een georganiseerd bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker. Het bevolkingsonderzoek wordt door de overheid gratis aangeboden. Zo kan iedere vrouw tussen de 30 en 60 jaar die dat wil zich laten onderzoeken. Vrouwen tussen de 30 en 60 jaar ontvangen iedere 5 jaar een uitnodiging. Het onderzoek bestaat uit het laten maken van een uitstrijkje.

Zonder bevolkingsonderzoek zouden er 400 vrouwen per jaar overlijden aan baarmoederhalskanker; 15 van elke 1.000 vrouwen zou dan tijdens haar leven baarmoederhalskanker krijgen. Met het bevolkingsonderzoek overlijden in Nederland 200 vrouwen per jaar aan baarmoederhalskanker; 6 van elke 1.000 krijgt tijdens haar leven baarmoederhalskanker.

Hoeveel vrouwen doen mee met het onderzoek?

Elk jaar worden ongeveer 800.000 vrouwen uitgenodigd voor het bevolkingsonderzoek. Ongeveer 66% van deze vrouwen doet mee met het onderzoek. Als iedereen zou mee doen overlijden er geen 200 maar 100 vrouwen per jaar aan baarmoederhalskanker. Een deel van deze 100 vrouwen vallen buiten het bevolkingsonderzoek. Zij zijn jonger dan 30 jaar en ouder dan 60 jaar.

Waarom vrouwen tussen de 30 en 60 jaar?

Baarmoederhalskanker komt voor bij vrouwen van alle leeftijden, maar het meest bij vrouwen van 30 tot en met 60 jaar. Daarom worden deze vrouwen uitgenodigd. Vrouwen die jonger zijn dan 30 jaar krijgen geen uitnodiging. Dit is ook zo voor vrouwen die ouder zijn dan 60 jaar. Baarmoederhalskanker komt bij deze vrouwen minder vaak voor. Er is ook geen bewijs dat er minder vrouwen sterven door een  bevolkingsonderzoek bij deze vrouwen.  Bij vrouwen onder de 30 jaar is de kans op lichte afwijkingen (een voorstadium) groter. Veel vrouwen zouden dan in aanmerking komen voor vervolgonderzoek. Meestal gaat het om lichte afwijkingen die vanzelf over gaan. Een te grote groep vrouwen maakt zich onnodig ongerust.
Vrouwen krijgen één keer in de vijf jaar een uitnodiging. Eén keer in de vijf jaar is voldoende om baarmoederhalskanker vroeg op te sporen. Totaal ontvangt een vrouw 7 keer een uitnodiging voor dit bevolkingsonderzoek.

Wat kan ontdekt worden met het bevolkingsonderzoek?

Met het bevolkingsonderzoek kan baarmoederhalskanker worden ontdekt, maar meestal worden er voorstadia van kanker opgespoord. Dit voorstadium is nog geen kanker. Het voorstadium verandert soms in baarmoederhalskanker. Het duurt lang voordat baarmoederhalskanker ontstaat. Dit kan 10 tot 15 jaar duren. Daarom is het voldoende als u zich eens in de 5 jaar laat onderzoeken.

Door een voorstadium te behandelen wordt voorkomen dat baarmoederhalskanker ontstaat. Dat is een belangrijk voordeel van het bevolkingsonderzoek. Van alle afwijkingen waar een diagnose van bekend is, bestaat 90% uit een voorstadium en 10% uit baarmoederhalskanker.

Wat is een uitstrijkje?

Het uitstrijkje is een onderzoek van de baarmoederhals. Dit onderzoek wordt gedaan door de doktersassistente. Vooraf wordt een aantal vragen gesteld zoals wat de datum van de laatste menstruatie was. Vervolgens wordt gevraagd of u zich van onderen uit wil kleden en op de onderzoeksbank wil gaan liggen. Om de baarmoedermond goed zichtbaar te maken, is het nodig dat de vagina wat verder wordt geopend. Dat gebeurt met een instrument dat speculum wordt genoemd. De assistente kan vervolgens met een borsteltje wat slijm met cellen van de baarmoedermond afstrijken

Wat is baarmoederhalskanker?

Hoe ontwikkelt baarmoederhalskanker zich?

Baarmoederhalskanker ontwikkelt zich als in het slijmvlies op de grens van baarmoederhals en baarmoedermond afwijkende cellen ontstaan Dit gebeurt over het algemeen heel langzaam. In het begin zijn de veranderingen aan deze cellen ongevaarlijk. De afwijking is veelal nog zo gering dat met een kleine ingreep kan worden volstaan. Als er niet wordt ingegrepen, kan uiteindelijk baarmoederhalskanker ontstaan.

Welke factoren zijn van invloed op het ontstaan van baarmoederhalskanker?

Baarmoederhalskanker kan bij iedere vrouw voorkomen, maar er zijn wel factoren die de kans op deze ziekte vergroten:

Virus

Een belangrijke risicofactor voor het ontstaan van baarmoederhalskanker is het Humaan Papilloma Virus (HPV). Dit virus kan via geslachtsgemeenschap worden overgedragen. Er zijn meer dan 80 verschillende typen bekend van het HPV. Daarvan vormen er 15 een verhoogd risico op baarmoederhalskanker. Op dit moment wordt zowel in Nederland als in het buitenland veel onderzoek gedaan naar het HPV. Er wordt onder andere onderzocht of en hoe onderzoek naar de aanwezigheid van dit virus een rol kan spelen in het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker. Daarnaast wordt er gezocht naar een vaccin dat bescherming kan bieden bij besmetting met dit virus.

Wisselende seksuele contacten

Omdat HPV via geslachtsgemeenschap overgedragen wordt, komt baarmoederhalskanker vaker voor bij vrouwen met wisselende seksuele contacten en bij vrouwen die een partner hebben met wisselende contacten. Het gaat hierbij om onbeschermde contacten, dus zonder condoom. De kans op besmetting met het HPV is hierbij groter.

Roken

Baarmoederhalskanker komt vaker voor bij vrouwen die roken. Roken vermindert het afweersysteem en daarmee de natuurlijke afweer van het lichaam tegen besmetting met ziekteverwekkers.

Seksuele activiteit op jonge leeftijd

Baarmoederhalskanker komt relatief vaker voor bij vrouwen die al vanaf jonge leeftijd (onbeschermd) seksueel actief zijn. Dit komt waarschijnlijk doordat de baarmoederhals in de eerste jaren van de geslachtsrijpe leeftijd allerlei veranderingen ondergaat, waardoor deze gevoeliger wordt voor verstorende invloeden van buitenaf.

Is baarmoederhalskanker besmettelijk?

Nee, baarmoederhalskanker is niet besmettelijk. Het HPV is wel overdraagbaar.

Is baarmoederhalskanker erfelijk?

Baarmoederhalskanker is niet erfelijk.

Is de pil of zijn hormonen van invloed op het ontstaan van baarmoederhalskanker?

Het is niet duidelijk of de pil of hormonen van invloed zijn op het ontstaan van baarmoederhalskanker. Hier wordt nog steeds onderzoek naar gedaan. De onderzoeksresultaten tot nu toe vormen echter geen reden tot ongerustheid.

Hoe zien kwaadaardige cellen eruit?

Kwaadaardige cellen kunnen we herkennen omdat ze er anders uit zien dan normale cellen. De hoeveelheid kernmateriaal neemt toe en de hoeveelheid celvocht neemt af. Bij het uitstrijkje kunnen al kleine afwijkingen in de cellen ontdekt worden (dus nog voordat er sprake is van kanker). Als afwijkingen in zo´n vroeg stadium ontdekt worden, is de kans op genezing groot.

HPV vaccinatie

Prik en bescherm – vaccinatiecampagne tegen baarmoederhalskanker

Vanaf 2009 worden 12-jarige meisjesin Nederland gratis ingeënt tegen baarmoederhalskanker. In maart start een inhaalcampagne voor meisjes van 13 t/m 16 jaar. De inenting is onderdeel van het Rijksvaccinatieprogramma en bestaat uit drie prikken. Voor de inhaalcampagne krijgen de meisjes medio februari een persoonlijke uitnodiging. In september start de reguliere vaccinatie.
GGD’s verzorgen deze inentingen.

Vragen over HPV-vaccin

Hieronder treft u de 8 meest gestelde vragen én antwoorden over het HPV vaccin:

1. Wordt baarmoederhalskanker veroorzaakt door HPV?
2. Voor wie is het vaccin bedoeld?
3. Ik ben ouder dan 26 jaar, heeft vaccinatie dan nog zin?
4. Hoe kan ik me laten vaccineren?
5. Mijn huisarts geeft geen vaccins, waar kan ik nu terecht?
6. Wat kost het vaccinatie?
7. Kan ik na inenting nog (voorstadia van) baarmoederhalskanker krijgen?
8. Ik laat me vaccineren, moet er nu nog elke 5 jaar een uitstrijkje worden gemaakt?

1. Wordt baarmoederhalskanker veroorzaakt door HPV?

Ja.

Ongeveer 80% van alle vrouwen wordt gedurende haar leven besmet met HPV. Van al die HPV infecties is 90% binnen een jaar weer verdwenen: het lichaam heeft het virus dan zelf opgeruimd. Er blijft 10% over: deze vrouwen krijgen een langdurige bestaande infectie (> 1 jaar) met HPV. Slechts een heel klein deel (ongeveer 2%) van die vrouwen met zo’n langdurig bestaande HPV infectie, krijgt uiteindelijk baarmoederhalskanker. Van de 10% vrouwen die na besmetting een langdurige HPV infectie krijgt, is er dus maar een enkeling die uiteindelijk baarmoederhalskanker krijgt. Ondanks screening wordt in Nederland bij ongeveer 600 tot 700 vrouwen per jaar baarmoederhalskanker vastgesteld. Er overlijden jaarlijks in Nederland zo’n 200 vrouwen aan de ziekte.

2. Voor wie is het vaccin bedoeld?

De doelgroepen voor het vaccin zijn:
– jongens en meisjes tussen de 9 jaar en 15 jaar;
– jonge vrouwen tussen de 16 en de 26 jaar.
Het vaccin heeft waarschijnlijk het beste effect als het wordt gegeven voor het eerste seksuele contact omdat dan de kans dat er een HPV infectie is het kleinst is. Vandaar dat voor een doelgroep van 9 tot 15 jaar is gekozen. Bij hen is de kans klein dat zij in contact zijn geweest met het virus. De vrouwen van 16 tot 26 zijn als een soort ‘inhaalgroep’ toegevoegd. Om hen niet uit te sluiten, kunnen zij zich daarom ook laten inenten.

3. Ik ben ouder dan 26 jaar, heeft vaccinatie dan nog zin?

Hierover is nog onvoldoende bekend.
Het middel is bedoeld voor meisjes en jongens van 9 tot 15 jaar en voor jonge vrouwen van 16 tot 26 jaar. Voor meer informatie hierover, kunt u het beste met uw huisarts of specialist contact opnemen.

4. Hoe kan ik me laten vaccineren?

Dit kan bij de huisarts.

De huisarts kan een recept schrijven voor het vaccin. Bij de apotheek kan het vaccin worden opgehaald en betaald. Ook kan de huisarts of praktijkassistente alle drie de injecties geven.

5. Mijn huisarts geeft geen vaccins, waar kan ik nu terecht?Bij een andere huisarts.

Veel huisartsen geven wel het vaccin. Houdt u er wel rekening mee dat het tarief voor een bezoek aan een andere huisarts dan uw eigen huisarts soms hoger kan zijn. Meestal worden deze kosten wel vergoed door uw verzekering.

6. Wat kost het vaccinatie?

Vaccinatie voor 12-jarige meisjes is opgenomen in het Rijks Vaccinatie Programma. De betrokken meisjes ontvangen een oproep voor deze gratis vaccinatie.
Voor meisjes, geboren op of na 1 januari 1993 tot en met 31 december 1996 is in 2009 een inhaalcampagne gestart.
Oproepen en vaccinatie wordt door de GGD uitgevoerd.

Voor alle andere vrouwen is het mogelijk zich te laten vaccineren bij de eigen huisarts. Kosten hiervoor bedragen ongeveer € 375,= voor 3 injecties (prijs in november 2006); dit bedrag kan echter per apotheek iets verschillen, houdt u daar dus rekening mee. Daarnaast zal uw huisarts kosten in rekening brengen voor het toedienen. In totaal zijn drie injecties noodzakelijk: het totaalbedrag zal dus rond de € 375,= liggen.

7. Kan ik na inenting nog (voorstadia van) baarmoederhalskanker krijgen?

Ja, helaas wel.

De verwachting is wel dat de kans op (voorstadia van) baarmoederhalskanker sterk afneemt. Na inenting treedt er namelijk bescherming op tegen het krijgen van HPV typen 16 en 18. HPV type 16 veroorzaakt ongeveer 50% van de gevallen van baarmoederhalskanker, HPV type 18 veroorzaakt ongeveer 20% van de gevallen van baarmoederhalskanker. Baarmoederhalskanker moet wel altijd worden gezien als een zeldzame complicatie van een langdurige HPV infectie. Meestal ruimt het lichaam namelijk zelf de infectie zelf op. De kans op baarmoederhalskanker wordt na vaccinatie dus waarschijnlijk een stuk kleiner maar het 5 jaarlijkse bevolkingsonderzoek (d.m.v. het uitstrijkje) blijft wel noodzakelijk.

8. Ik laat me vaccineren, moet er nu nog elke 5 jaar een uitstrijkje worden gemaakt?

Jazeker.

De kans op (voorstadia van) baarmoederhalskanker blijft bestaan. Het vaccin werkt alleen tegen infectie met de HPV typen 16 en18. Deze typen zijn verantwoordelijk voor meer dan 70% van de gevallen van baarmoederhalskanker. Er zijn echter nog andere typen HPV die, bij een langdurige infectie, baarmoederhalskanker kunnen veroorzaken. De beschermende effecten van het vaccin op de lange termijn zijn nog niet helemaal bekend. Met andere woorden: het is nog niet helemaal duidelijk of vrouwen 100% beschermd zijn tegen HPV type 16 en 18 voor een langere periode. Een laatste reden voor het voortbestaan voor het bevolkingsonderzoek is het feit dat niet iedereen zich zal laten inenten en dat alle vrouwen van boven de 26 jaar buiten de doelgroep vallen. Zij zullen in de toekomst dus sowieso worden opgeroepen voor een uitstrijkje in het kader van het bevolkingsonderzoek.

Voor meer informatie over HPV en het HPV-vaccin:

• Centrum voor infectieziekten (RIVM)
• www.gr.nl/ (Gezondheidsraad)
• KWF-kankerbestrijding.nl